خاموت یا میلگرد عرضی، نوعی از میلگرد است که به صورت عرضی و عمود بر میلگرد طولی در سازه به کار گرفته می‌شود. پرکاربردترین نوع خاموت سایز 8 و 10 آن است. خاموت میلگردی است که خم شده باشد و از المان‌های طویل و قائم اطراف خود محافظت می‌کند.

استفاده از خاموت باعث افزایش استحکام سازه‌ها در مقابل قدرت‌های پیچشی و برشی می‌گردد. خاموت در بتن‌های ستون‌ها و تیرها برای جلوگیری از ترک‌خوردگی، حفظ شکل بتن و افزایش مقاومت استفاده می‌شود. به عبارت دیگر استفاده از خاموت در جلوگیری از خرابی ناشی از زلزله اهمیت بالایی دارد زیاد می‌تواند مانع ریزش سازه در اثر تغییر حالت ستون‌ها یا تیرهای بتنی شود.

دو مدل میلگرد در آرماتوربندی استفاده می‌شوند. میلگرد طولی که در طول بتن قرار می‌گیرد و میلگرد عرضی که در فاصله‌های مشخص و در عرض بتن، به صورت عمودی یا مورب، دور میلگرد طولی قرار می‌گیرد.

خاموت نگهدارنده عرضی میلگرد تیرها و ستون‌ها است و به همین علت در آیین نامه‌های فنی و مهندسی به نام فولاد برشی قائم، فولاد جان و فولاد عرضی نام برده‌ می‌شود. خاموت در سازه‌های اسکلت بتنی، کاربرد متنوعی دارد. استفاده از این محصول باعث افزایش استحکام سازه در برابر نیروهای پیچشی و برشی می‌شود. این نوع از میلگردها باتوجه به کاربرد، در انواع مختلفی تولید می‌شوند.

 

انواع خاموت

خاموت‌ها از میلگرد تهیه می‌شوند و مانند میلگردها که انواع مختلفی دارند مانند میلگرد راستا، خاموت، سنجاقی، خرک، رکابی و ادکا، این محصول هم به چند گروه تقسیم می‌شوند.

  • سنتی

که ظاهری مربعی شکل دارد و با کمک اهرم و با دست تولید می‌‌شود. این مدل خاموت پرکاربردترین نوع می‌باشد.

  • معمولی

که مانند خاموت سنتی با دست تهیه می‌گردد و در سازه‌های مختلف، استفاده می‌شود. اندازه و قالب خاموت معمولی قابلیت تغییر را دارد.

  • مارپیچ

با دستگاه‌های CNC و اندازه‌های متغییر تولید می‌شوند.

  • ربات

که مانند خاموت‌های مارپیچ با دستگاه CNC تولید می‌شود ولی از نظر شکل ظاهری دارای یک سمت مربعی دارد.

  • سلولار

که از جدیدترین نوع خاموت‌های موجود در بازار است، خاموتی است که به فرم حلقه‌های بسته می‌باشد و در صورت به کاربردن در سازه، استحکام بالایی در محل استفاده شده آن خواهیم داشت. در ساخت خاموت سلولار، از تکنولوژی جدیدی به نام Pi-Systems استفاده می‌شود.

  • تنگ

که به دو صورت باز و بسته است. خاموت تنگ باز به سه نوع تک شاخه (قلاب)، دو شاخه (رکابی) و چند شاخه تقسیم می‌شود. این خاموت در تیرهای بتنی برای مقابله با نیروهای برشی در سازه‌هایی که تأثیر پیچش ناچیز است مورد استفاده قرار می‌‌گیرد.

خاموت بسته، علاوه بر برش، می‌تواند پیچش را هم تحمل کند. اگر تیرهای بتنی برای مقابله با میزان قابل ‌توجهی از پیچش اجرا شده باشد، کاربرد خاموت‌های تنگ باز جایز نیست و باید در عوض از خاموت‌های تنگ بسته استفاده کرد.

نحوه تولید میلگرد ساده خاموت

میلگردی که برای خاموت استفاده می‌شود، از طریق روش نورد گرم تولید می‌شوند. در مرحله اول فولاد کربن یا آلیاژهای دیگر مانند بیلت را با حرارت زیاد ذوب ‌می‌کنند تا به شکل مایع درآید. سپس فولاد ذوب شده به دست آمده را درون دهانه‌های گرد کوچکی وارد می‌کنند تا به شکل میلگرد شود.

البته ممکن است به جای فولاد ناتمام که قیمت پایین‌تری دارد از فولاد ضد زنگ برای ساختن میلگرد استفاده شود دلیل آن هم زنگ‌زدگی و پوسیدگی احتمالی میلگردها در صورت مواجعه طولانی مدت با آب نمک است. این زنگ زدگی باعث جمع شدن فشار داخلی و ترک خوردن بتن می‌شود. در اغلب موارد از میلگردهایی که با مواد با کیفیت و درجه یک ساخته شده‌اند استفاده می‌شود.

بعد از شکل گرفتن فولاد، شیارهای بر روی آن ایجاد می‌شود تا میلگردها با ساختار سازه سازگار باشند. به دلیل این‌که میلگردها در زمان نصب احتمال خطر را دارند اغلب انتهای آن را با درپوش‌های پلاستیکی می‌پوشانند و میلگردها را مستقیماً از محل تولید به محل نصب انتقال می‌دهند.

کاربرد خاموت در سازه

مدل قرارگیری خاموت در سازه بر اساس نقشه‌های طراحی مهندس است. همانطور که گفته شد خاموت‌ها به دو شکل تنگ باز و تنگ بسته در سازه استفاده می‌شوند. برای موقعیت‌هایی که نیروی پیچشی زیادی وارد می‌شود، استفاده از خاموت تنگ بسته مناسب است. سپس باید انتهای آن را حداقل به میزان ۱۳۵ درجه به قسمت داخلی خم کرد تا در برابر نیروهای وارد شده به سازه مقاومت بالایی ایجاد شود.

کاربرد خاموت در سازه

خاموت در ساختمان‌ها، نقش‌های زیادی دارد از جمله از خرابی‌های غیرمنتظره که به علت وجود ترک‌های ناگهانی مورب است جلوگیری می‌کند، مقاومت سازه را در برابر فرآیندهای تنشی پیچشی، خزش، انقباض و کشش سطحی بالا می‌برد و کارکرد لنگر خمشی آغازین را ارتقا می‌دهد.

قوانین ملی ساختمان برای خاموت‌گذاری

بر اساس مبحث نهم مقررات ملی ساختمان ویرایش 1392 و آیین‌نامه بتن ایران، ضوابط زیر برای خاموت گذاری در تیرها و ستون‌ها، اجباری است.

1. ضوابط خاموت گذاری تیرها در حالت شکل‌پذیری متوسط ؛

  • طول ناحیه بحرانی:

دو برابر ارتفاع مقطع از بر تکیه‌گاه به سمت وسط دهانه، در طولی که در آن برای تامین ظرفیت خمشی مقطع، به آرماتور فشاری نیاز باشد.

  • فاصله خاموت‌ها در ناحیه بحرانی:

بیشتر از یک چهارم ارتفاع موثر مقطع، 8 برابر قطر کوچکترین آرماتور طولی، 24 برابر قطر خاموت و 300 میلیمتر اختیار نشود.

  • فاصله خاموت‌ها در سایر نقاط اعضای تحت خمش:

نصف ارتفاع موثر مقطع

2. ضوابط خاموت گذاری ستون‌ها در شکل‌پذیری متوسط ؛

  • طول ناحیه بحرانی نباید کمتر از یک ششم ارتفاع آزاد ستون، ضلع بزرگتر مقطع مستطیلی شکل ستون یا قطر مقطع دایره‌ای شکل ستون و یا 450 میلی‌متر در نظر گرفته‌شود.
  • فاصله آرماتورهای عرضی در ناحیه بحرانی در مواردی که بصورت خاموت بسته بکار می‌روند باید کمتر از 8 برابر قطر کوچکترین میلگرد طولی ستون، 24 برابر قطر خاموت، نصف کوچکترین ضلع مقطع ستون، 300 میلی‌متر در نظر گرفته‌ شود.
  • فاصله خاموت‌ها در سایر نقاط نباید از هیچ‌ یک از موارد اعضای فشاری 12 برابر قطر کوچکترین میلگرد طولی اعم از اینکه منفرد باشد یا عضوی از گروه میلگردهای در تماس به شمار آید، 36 برابر قطر میلگرد خاموت، کوچکترین بعد عضو فشاری، 250 میلی‌متر بیشتر باشد.

3. ضوابط خاموت‌گذاری تیرها در شکل‌پذیری زیاد؛

  • طول ناحیه بحرانی

در طولی معادل دو برابر ارتفاع مقطع از بر تکیه گاه به سمت وسط دهانه

در طولی معادل دو برابر ارتفاع مقطع در دو سمت مقطعی که در آن امکان تشکیل مفصل پلاستیک در اثر تغییر مکان جانبی غیر الاستیک قاب وجود داشته باشد، در طولی که در آن برای تامین ظرفیت خمشی مقطع به میلگرد فشاری نیاز باشد.

  • فاصله تنگ‌های ویژه در ناحیه بحرانی باید با کمترین مقادیر زیر باشد.

یک چهارم ارتفاع موثر مقطع، 8 برابر قطر کوچکترین میلگرد طولی، 24 برابر قطر خاموت‌ها، 300 میلیمتر

  • فاصله خاموت‌ها در سایر نقاط اعضای تحت خمش باید نصف ارتفاع موثر مقطع باشد.

  • ضوابط خاموت‌گذاری ستون‌ها در شکل‌پذیری زیاد 

طول ناحیه بحرانی باید کمتر از یک ششم ارتفاع یا دهانه آزاد عضو، ضلع بزرگتر مقطع مستطیلی شکل یا قطر مقطع دایره‌ای شکل و 450 میلیمتر در نظر گرفته‌ شود.

4. فاصله آرماتورهای عرضی در ناحیه بحرانی؛

در ستون‌های با مقطع مربع مستطیل، سطح مقطع کل تنگ‌های ویژه در هر امتداد، Ash ، نباید کمتر از دو مقدار بدست آمده از روابط زیر باشد:

Ash=0.46(S*hc*(fcd/fyh))*((Ag/Ach)-1)

Ash=0.14*S*hc*(fcd/fyh)

Ash: سطح مقطع کل آرماتور عرضی ، با احتساب رکابی‌های تک شاخه‌ای

Ag: سطح مقطع کل قطعه

Ach: مساحت مقطع بتن که در مقابل برش مقاومت می‌کند

S: فاصله بین سفره‌های میلگرد های عرضی در امتداد محور طولی عضو

hc: بعد مقطع ستون در جهت عرضی (محو تا محور میلگرد های محصور کننده)

fcd: مقاوت محاسباتی بتن (φc*fc)

fyh: مقاومت مشخصه آرماتور عرضی

5. فاصله خاموت‌ها در سایر نقاط اعضای فشاری، باید بر اساس نیاز طراحی برای برش تعیین شود؛

نکته اینجاست که فاصله نباید بیشتر از نصف ضلع کوچکتر مقطع مستطیلی عضو، نصف قطر مقطع دایره‌ای عضو، شش برابر قطر میلگرد طولی و یا میزان 200 میلی‌متر باشد.

تعیین قیمت خاموت

از خاموت در مدل‌های مختلفی تولید می‌شود و تعیین قیمت آن به مقدار زیادی به قیمت میلگرد که از تولید شده است بستیگی دارد. اگر خاموت از میلگرد میانه تهیه شده باشد قیمت خاموت به قیمت روز میلگرد میانه بستگی دارد.
برای اطلاع از قیمت روز انواع محصولات آهن و فولاد کشور می‌توان به سایت آهن اسپات مراجعه کرد. در آهن اسپات قیمت میلگردها با انواع مختلف سایز آنها به طور لحظه ای و به روز درج شده است و شما می‌توانید با اطمینان از سایت قیمت‌ها را رصد کنید.

خرید خاموت از آهن اسپات

با توجه به نکاتی که در مورد خاموت و ساخت آن از میلگرد در قسمت‌های قبلی گفتیم، قیمت خاموت بر اساس قیمت میلگردی که از آن تهیه شده تعیین می‌گردد. برای رصد قیمت لحظه‌ای میلگرد بر اساس سایز، کارخانه سازنده، محل بارگیری و سایر جزئیات این چنینی، سایت آهن اسپات منبع معتبری است.

در این سایت که اطلاعات کاملی در مورد کلیه محصولات وابسته به صنعت آهن و فولاد کشور وجود دارد که می‌تواند به عنوان یک گزینه مناسب برای خرید این مدل محصولات برای فعالان این صنعت محسوب گردد.
رسالت آهن اسپات این است که در راستای تسهیل فرایند مبادلات، قیمت روز کارخانه‌ها فولاد کشور را استعلام گرفته و در وب‌سایت خود به آدرس www.ahanspot.com منتشر کند.